Konflikt pomiędzy OpenAI a Scarlett Johansson dotyczący głosu wykorzystywanego w sytemie ChatGPT przypominającego głos znanej aktorki jest świetną okazją do opowiedzenia o czymś, co prawnicy nazywają wizerunkiem audialnym. To pojęcie, która skrywa w sobie tajemnicę ochrony głosu.
Prawo własności intelektualnej obowiązuje również w internecie
Dzień dobry! Nazywam się Wojciech Wawrzak, jestem radcą prawny i twórcą tego bloga, który funkcjonuje od 2013 r. Każdemu publikowanemu materiałowi poświęcam czas, serce i uwagę, starając się, żeby był przydatny i pomocny. Blog jest dostępny publicznie i nieodpłatnie, ale nie oznacza to, że można z niego korzystać bez ograniczeń. Wszystkie treści są objęte ochroną prawa autorskiego, a ich nieuprawnione wykorzystanie, np. powielanie, kopiowanie, rozpowszechnianie na swojej stronie internetowej, włączanie do własnych produktów, może skutkować odpowiedzialnością cywilną lub karną. W sprawie ewentualnej zgody na korzystanie z materiałów napisz pod adres wojciech.wawrzak@prakreacja.pl.
Spis treści
Wideo i podcast na temat ochrony głosu
Jeżeli wolisz oglądać niż czytać, mam dla ciebie krótkie wideo na temat ochrony głosu.
Poradnik jest też dostępny w postaci podcastu.
Niestety, ale wybrałeś/aś brak obsługi Soundcloud w menu cookies. Zmień to ustawienie, żeby zobaczyć w tym miejscu odtwarzacz.
Wszystkie moje poradniki wideo znajdziesz na YT, a odcinki podcastu w Spotify i innych aplikacjach.
Ochrona wizerunku – informacje podstawowe
Wizerunek człowieka jest chroniony przez prawo, a na świecie są różne koncepcje tej ochrony.
W Polsce do ochrony wizerunku wykorzystuje się głównie kodeks cywilny i prawo autorskie, choć można również sięgnąć po przepisy o ochronie danych osobowych i zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Art. 23 Kodeksu cywilnego
Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych
1. Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.
2. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:
1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;
2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.
Wizerunek w rozumieniu powyższych przepisów może mieć tylko osoba fizyczna, człowiek, a nigdy zwierzę, spółka, fundacja, rzecz, budynek itp. Choć często mówi się np. o dobrym albo złym wizerunku jakiejś firmy, to w kategoriach prawnych chodzi o dobre imię, renomę, reputację firmy, ale nie o wizerunek.
Przepisy prawa mówią o wizerunku, ale go nie definiują. Tę rolę przejmuje doktryna i orzecznictwo.
Nie chcę z tego artykułu zrobić pracy naukowej, więc rezygnuję z przeglądu licznych wypowiedzi prawników, w tym sędziów, podsumowując je krótko: chodzi o wygląd człowieka.
Ale nie tylko o wygląd.
Z biegiem czasu wąskie ujęcie wizerunku łączonego wyłącznie z wyglądem fizycznym zaczęło ustępować szerszemu jego postrzeganiu zakładającemu, że chodzi również o inne cechy (np. charakteryzacja, ubiór, sposób poruszania się i kontaktowania z otoczeniem), które pozwalają na identyfikację konkretnej osoby.
No i właśnie w tej koncepcji wizerunku, dostosowanej do realiów współczesnego świata, postępu technologicznego i potrzebu biznesu, jest miejsce na głos.
Ochrona głosu w ramach prawa do wizerunku
Głos człowieka może być chroniony jako szczególny rodzaj wizerunku.
Żeby taka ochrona była możliwa, głos musi spełniać podstawową przesłankę wizerunku – rozpoznawalność. Głos jest chroniony w ramach prawa do wizerunku tylko, jeśli na podstawie głosu można rozpoznać osobę.
Przykładami wizerunków audialnych w Polsce są głosy Krystyny Czubówny i Jarosława Boberka. Moim zdaniem, prawo do wizerunku audialnego przysługuje również Łukaszowi Nowickiemu czy Jackowi Poniedziałkowi. Jeżeli kojarzysz jeszcze jakieś rozpoznawalne polskie głosy, wymień je w komentarzu pod tym artykułem.
Nie ma przy tym wymogu, żeby absolutnie każdy na świecie rozpoznawał określony głos. Chodzi bardziej o próbę uchwycenia „obiektywnej” rozpoznawalności. Np. ja nie jestem kinomanem i nie rozpoznałbym głosu Scarlet Johansson, co nie oznacza, że temu głosowi nie można przypisać „obiektywnej” rozpoznawalności skutkującej ochroną w ramach prawa do wizerunku.
Konsekwencja ochrony głosu jako wizerunku
Jeżeli głos określonej osoby podlega ochronie w ramach prawa do wizerunku, to korzystanie z tego głosu wymaga zgody jego „właściciela”. Jeżeli „właściciel” otrzymuje zapłatę, np. za udział w podcaście, można przyjąć, że zgodę wyraził (choć i tak lepiej zabezpieczyć się umową).
Zgoda nie jest potrzebna, gdy chodzi o głos osoby powszechnie znanej utrwalony w związku z pełnieniem przez tę osobę funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych, a eksploatacja głosu odbywa się w kontekście informacyjnym (np. radiowe sprawozdanie z konferencji prasowej).
Zgoda nie jest również potrzebna, gdy głos jest jedynie szczegółem większej całości, choć w praktyce trudno mi wyobrazić sobie taką sytuację, w przeciwieństwie do np. „typowego” wizerunku na zdjęciach.
W przypadku bezprawnej eksploatacji głosu uznawanego za wizerunek, „właściciel” głosu może dochodzić roszczeń, w tym odszkodowania.
Konsekwencje ochrony głosu jako wizerunku omówiłem możliwie skrótowo, ponieważ odpowiadają one zasadom właściwym dla „standardowego” wizerunku, które kilkakrotnie omawiałem już na blogu, np. tutaj:
- zgoda na rozpowszechnianie wizerunku – kiedy potrzebna?
- ochrona wizerunku – jak dochodzić swoich praw?
Podobieństwo ludzkich głosów
W odpowiedzi na zarzuty Scarlet Johannson dotyczące bezprawnego wykorzystania jej głosu w systemie ChatGPT, przedstawiciel OpenAI wyjaśnił, że głos będący przedmiotem sporu należy do innej profesjonalnej aktorki i opiera się na jej naturalnym sposobie mówienia.
Tutaj nasuwa się podstępne pytanie – czy można zabronić korzystania z głosu podobnego do innego głosu?
I pada ulubiona odpowiedź prawników – to zależy.
Zależy i musi zależeć, bo czym innym jest samo podobieństwo głosów, a czym innym wykorzystywanie tego podobieństwa w celach komercyjnych i żerowanie na czyjejś rozpoznawalności.
Każda tego rodzaju sprawa musi być oceniana indywidualnie. Szczegóły są istotne. Inaczej będziemy patrzeć na sobowtóra Jasia Fasoli, który oferuje swoją obecność na zamkniętych imprezach, a inaczej na zatrudnienie aktorki o głosie podobnym do Scarlet Johannson w celu stworzenia głosu do wykorzystywania w narzędziu o globalnym zasięgu, tym bardziej gdy wcześniej toczyły się rozmowy mające na celu uzyskanie formalnej zgody.
Wprawdzie powoływanie się tylko na prawo do wizerunku może być w takich sprawach niewystarczające (no przecież korzystamy z głosu na podstawie zgody, dysponent głosu istnieje, naprawdę ma taki głos, a Uber jeździ Boltem!), ale mamy jeszcze do dyspozycji przepisy związane z ochroną przed nieuczciwą konkurencją.
Czyż oszczędzanie sobie wydatków związanych z zakontraktowaniem gwiazdy poprzez zatrudnienie nieznanego sobowtóra, korzystanie z rozpoznawalności określonej osoby, żerowanie na jej renomie nie jest formą nieuczciwej konkurencji? W Polsce będziemy musieli pewnie jeszcze trochę poczekać na głośne sprawy tego typu, ale świat już teraz dostarcza nam przykładów spornych sytuacji. I należy zakładać, że będzie ich tylko więcej, bo biznes i technologia nie lubią próżni.
Ratunku, pomocy
Potrzebujesz indywidualnej pomocy prawnej dotyczącej wizerunku? Wyślij wiadomość na adres wojciech.wawrzak@prakreacja.pl. Gotowe rozwiązania są dostępne w sklepie.
Podsumowanie
Głos może podlegać ochronie, szczególnie w przypadku osób znanych.
Wizerunek to nie tylko wygląd, ale również inne charakterystyczne cechy, np. głos.
Nawet jeśli prawo do wizerunku zawodzi, wpływamy na wody nieuczciwej konkurencji.
Biznes i technologia będą cały czas dostarczać inspirujących prawnie sporów.
Jeżeli chcesz o takich sprawach dostawać informacje prosto na maila, zapisz się do mojego newslettera. Co tydzień w środę przesyłam przydatną informację prawną.
