Autorskie prawa osobiste to często gwóźdź do trumny

Autorskie prawa osobiste często traktowane są po macoszemu, szczególnie w umowach. Prowadzi to do przykrych sytuacji, gdy nabywca autorskich praw majątkowych doznaje trudności w korzystaniu z utworu, za który zapłacił, będąc konfrontowany z takimi uprawnieniami twórcy, jak prawo do autorstwa czy nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

W tym artykule pokażę ci, jak dokładnie działają autorskie prawa osobiste i jak to się ma się do umów dotyczących różnego rodzaju utworów zawieranych na co dzień.

Spis treści

Podcast i wideo

Jeżeli wolisz słuchać niż czytać, oddaję w twoje ręce, uszy i oczy kolejny odcinek podcastu o prawie dla kreatywnych oraz cyklu Zapytaj prawnika, w którym umowa o wykonanie strony internetowej gra pierwsze skrzypce.

Do słuchania

Poniżej znajduje się odtwarzacz, który pozwala odsłuchać podcast. Podcastu możesz również słuchać w aplikacji podcastowej na swoim smartfonie.

Niestety, ale wybrałeś/aś brak obsługi Soundcloud w menu cookies. Zmień to ustawienie, żeby zobaczyć w tym miejscu odtwarzacz.

Do oglądania

Poniżej znajduje się odtwarzacz, który pozwala obejrzeć wideo. Wideo możesz oglądać również na YouTubie, Facebooku, Instagramie oraz LinkedIN.

Wszystkie odcinki podcastu i cyklu wideo znajdziesz na dedykowanej podstronie.

Poniżej znajduje się natomiast artykuł do czytania.

Czym są autorskie prawa osobiste?

Prawa autorskie dzielą się na majątkowe i osobiste. Opowiadałem o tym szczegółowo tutaj: autorskie prawa majątkowe a autorskie prawa osobiste – najważniejsze różnice.

Autorskie prawa osobiste regulowane są przez art. 16 ustawy o prawie autorskim.

Prakreacja.pl
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:

1) autorstwa utworu;

2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;

3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;

4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;

5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Zacytowany przepis jest stosunkowo krótki i wydaje się wręcz niewinny, tymczasem autorskie prawa osobiste potrafią narobić niezłego bigosu.

Na czym polega problem?

Świadomość konieczności zabezpieczenia praw majątkowych w umowie jest już dosyć znaczna.

Zresztą nawet jeśli nie przypisywać tego świadomości ludzkiej, to większość szablonów umów dotyczących praw autorskich po prostu pokrywa tę tematykę. Lepiej albo gorzej, ale pokrywa.

Inaczej jest z autorskimi prawami osobistymi.

Autorskie prawa osobiste bywają lekceważone, wzory często o nich milczą albo traktują bardzo pobieżnie, co potem ma przykre konsekwencje, jak w poniższym przykładzie.

Prakreacja.pl
Firma zamówiła identyfikację wizualną. Grafik wykonał, firma zadowolona, umowa o przeniesienie praw autorskich zawarta, faktura opłacona, wszystko cacy.

Grafik jest na początku swojej drogi, wziął mniejsze pieniądze, licząc, że tam, gdzie to możliwe, firma będzie oznaczać go jako twórcę poszczególnych elementów identyfikacji i w ten sposób złapie nowych klientów.

Firma korzysta jednak z identyfikacji wizualnej, nie oznaczając nigdzie grafika.

Grafik jest rozczarowany, ale nie chce robić afery, prosi firmę, żeby ta kompromisowo oznaczała go jako twórcę w uzgodnionych miejscach. Firma odmawia.

Poirytowany nieprzyjemnym zachowaniem firmy, grafik zaczyna szukać dla siebie jakiś opcji. Z pomocą przychodzą autorskie prawa osobiste.

Umowa zawarta z firmą milczy na temat autorskich praw osobistych. Firma wprawdzie skutecznie nabyła autorskie prawa majątkowe do identyfikacji wizualnej na właściwych polach eksploatacji, ale wątek praw osobistych został pominięty.

Grafik kieruje więc do firmy wezwanie do respektowania jego autorskich praw osobistych, w szczególności prawa do autorstwa utworu i oznaczania wszystkich elementów identyfikacji wizualnej nazwiskiem grafika.

Firma zmuszona jest do negocjacji z grafikiem. Finalnie, za dodatkowym wynagrodzeniem, grafik podpisuje zobowiązanie do niewykonywania przysługujących mu do elementów identyfikacji wizualnej autorskich praw osobistych oraz upoważnia firmę do wykonywania tych praw w swoim imieniu.

Powyższy przykład dotyczy wyłącznie jednego z uprawnień osobistych – oznaczania autorstwa.

Spory na tle autorskich praw osobistych równie często, jeśli nawet nie częściej, dotyczą innych ważnych uprawnień osobistych – nienaruszalności treści i formy utworu, jego rzetelnego wykorzystania, nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Jak uniknąć problemów?

Autorskie prawa osobiste są niezbywalne. Nie można ich przenieść.

Twórca zawsze pozostaje twórcą i przysługują mu autorskie prawa osobiste, nawet jeżeli dochodzi do skutecznego przeniesienia praw majątkowych.

Twórca może jednak zobowiązać się, że nie będzie wykonywał autorskich praw osobistych, jak również może upoważnić drugą stronę, żeby wykonywała te prawa w jego imieniu. Stosowne postanowienie umowne w tym zakresie ogranicza ryzyko związane z prawami osobistymi.

Ryzyko jest ograniczone, ale nie wyłączone. To w końcu tylko zobowiązanie, a zobowiązania mają to do siebie, że czasem się ich nie dotrzymuje.

Dlatego zobowiązanie w zakresie niewykonywania autorskich praw osobistych warto zabezpieczyć karą umowną, która pozwoli zrekompensować szkodę związaną z tym, że twórca jednak postanowił wykonywać swoje prawa osobiste.

Jaka to szkoda?

Np. taka, że firma wyprodukowała materiały graficzne z utworami twórcy, a w wyniku powołania się na autorskie prawa osobiste i brak porozumienia z twórcą dalsze korzystanie z tych materiałów okazuje się niemożliwe. Pieniądze wydane na ich produkcję przepadły.

Przykładów takich szkód można oczywiście znaleźć więcej. Ograniczeniem jest w zasadzie wyłącznie wyobraźnia. I choć często przy nawiązywaniu współpracy z twórcą, pewne sytuacje wydają się czysto abstrakcyjne, brak wyobraźni potrafi w przyszłości odbić się czkawką.

Podsumowanie

Prakreacja.pl
W każdej transakcji związanej z prawami autorskimi, trzeba pamiętać o autorskich prawach osobistych.

Autorskie prawa osobiste są niezbywalne, ale twórca może zobowiązać się, że nie będzie ich wykonywał.

Dodatkowym narzędziem dyscyplinującym jest kara umowna.

Potrzebujesz pomocy?

Jeżeli potrzebujesz indywidualnej pomocy prawnej, wyślij wiadomość na adres wojciech.wawrzak@prakreacja.pl. Prawo autorskie to jedna z moich specjalizacji.

Jeżeli szukasz szybkiego i budżetowego rozwiązania, sprawdź ofertę sklepu dla kreatywnych.

Być może zainteresują cię np. szablony umów dot. praw autorskich.

Umowa o przeniesienie praw autorskich i umowa licencyjna

 

Bonus: kurs o umowach prawnoautorskich

Dodatkiem do tego artykułu jest mini-kurs o umowach prawnoautorskich.

Dodatek dostępny jest dla subskrybentów newslettera.

Prakreacja.pl

 

Zdjęcie autorstwa Miguel Á. Padriñán z Pexels

Niestety, ale wybrałeś/aś brak obsługi systemu komentarzy Disqus w menu cookies. Zmień to ustawienie, żeby zobaczyć w tym miejscu komentarze.